با اجزای آزمایش خون آشنا شوید

آزمایش کامل خون، همان آزمایش معروفی است که تعداد سلولهای اصلی خون طی آن اندازه گیری میشود.آزمایش خون (CBC) به معنای شمارش کامل خون یکی از ابتدایی ترین و در عین حال اصلی ترین آزمایشاتی است که می تواند زمینه تشخیص بسیاری از بیماریها را فراهم آورد و از همه مهم تر، بیانگر شرایط کلی و حیاتی بدن می باشد. برای آشنایی بیشتر با اجزای این آزمایش و فهمیدن اینکه معنی آن چند حرف انگلیسی مثل با اعدادی که روبه رویشان نوشته میشود چیست، می توانید مطالب زیر را دنبال HCT یا RBCکنید.

RBC (Red blood cell)

RBC مخفف سلول قرمز خون است. این سلولهای قرمز خون یا همان گلبولهای قرمز، در واقع اصلی ترین قسمت خون و عامل رنگ قرمز آن هستند. این رنگ به دلیل وجود ماده ای به نام هموگلوبین میباشد که به گلبول قرمز کمک میکند تا اصلی ترین وظیفه خود یعنی حمل و نقل اکسیژن و دی اکسید کربن را انجام دهد.به طور خلاصه، گلبولهای قرمز، اکسیژن را از ریه به بقیه سلولهای بدن حمل می کنند.

مقادیر طبیعی:

بین 4/7 تا 6/1 میلیون در هر میکرو لیتر خون میباشد. این عدد برای خانمها مقداری کمتر و در کودکان تا اندازه ای بیشتر است.

چه چیزهایی باعث کاهش RBC میشود؟

خونریزیهای دستگاه گوارش مثل خونریزی معده یا روده، خونریزی از محل زخم، سوءتغذیه، کمبود آهن یا کمبود ویتامین B12شکستن سلولهای خونی یا همولیز آنها در اثر بعضی از بیماریهای خاص مثل فاویسم، برخی از مشکلات ژنتیکی مثل گلبولهای قرمز داسی شکل ،مشکلات مغز استخوان ، بیماری های کلیوی ، بیماریهای مزمن، تومورهای سرطانی و بیماریهای روماتویید)التهاب مفاصل)

چه مواردی موجب افزایش RBC میگردد؟

مقدار بالای گلبول قرمز میتواند نشان دهنده ظرفیت بالای حمل اکسیژن باشد. در بعضی از ورزشکاران و همچنین هنگام زندگی در ارتفاعات به خاطر کمبود اکسیژن هوا RBC افزایش می یابد. امراض ریوی یا کلًا هر نوع بیماری که هیپوکسی مزمن (کمبود اکسیژن طولانی مدت در بدن ) ایجاد میکند، مثل بیماریهای قلبی مادرزادی ، باعث تولید بیشتر RBC می شوند.

نکته:

به طور طبیعی، گلبول قرمز بعد از تولید در مغز استخوان، ١٢٠ روز در خون زندگی میکند و در آخر عمر خود خرد شده و به عناصرسازنده اش تبدیل میشود.

مقدار RBC در طی بارداری به طور طبیعی تا حدی کمتر نشان داده میشود، چون حجم قسمت مایع خون افزایش می یابد.

عدد RBC در واقع مقدار دقیق گلبولهای قرمز در ١میلی لیتر خون است.

بسته به آزمایشگاه و نوع کیت مورد استفاده، ممکن است مقیاس شمارش این سلول فرق کند.

خوردن داروھایی مثل کلرامفنیکل ھم باعث کاھش RBC میشود.

WBC (white blood cell)

این سه حرف مخفف سلولهای سفید خون یا گلبولهای سفید است. اندازه گیری مقدار گلبولهای سفید خون، یکی از روشهای اصلی برای تعیین وجود عفونت در بدن میباشد، چون این سلولها که جزو سیستم دفاعی بدن هستند، در بیماریهای عفونی و غیرعفو نی واکنشهای مختلفی از خود نشان میدهند.شمارش WBC ها دو جزء دارد: یکی مقدار کلی گلبولهای سفید در یک میلی لیتر خون و دوم شمارش جزء به جزء این سلولها، چون گلبول های سفید خون، پنج نوع مختلف دارند که کم و زیاد شدن هر کدام از این انواع، معنی خاص خود را خواهد داشت

انواع گلبول های سفید: مقادیر طبیعی : در بزرگسالان و بچه های بالاتر از دو سال مقدار گلبول سفید بین ٥ تا ١٠ هزار در هر میلی لیتر خون طبیعی است و WBC کمتر از ٢٥٠٠ و بیشتر از ٣٠٠٠٠ نشان دهنده بیماریهایی است که گاهی خطرناک می باشند.

چه عواملی WBC را کاهش یا افزایش میدهد؟

لکوپنی یا کاهش گلبول سفید به مقادیر کمتر از ٤ هزار گفته میشود که معمولا در اثر نارسایی مغز استخوان، مسمومیت دارویی ، عفونت بسیار زیاد، سوءتغذیه، بیماریهای خودایمنی و ایدز به وجود میآید. در بسیاری از انواع نارسایی های مغز استخوان، مثلا بعد از شیمی درمانی، رادیوتراپی و ... هم این مقدار کاهش می یابد. در ضمن افزایش گلبول سفید، لکوسیتوز نام دارد و به مقادیر بالاتر از ١٠ هزار گفته می شود که به طور معمول نشان دهنده عفونت، التهاب، تخریب بافت بدن، لوسمی یا سرطان خون است.ضربه و جراحت، استرس و تب هم مقدار WBC را افزایش میدهد.

نکته:

کار اصلی گلبول سفید مبارزه با عفونت و حذف عوامل خارجی و مزاحم از بدن است و در مواقع بروز آلرژیھا، این سلولھا مسول بروز واکنش ھستند

تغییر ھر کدام از انواع WBC معنی خاص خود را دارد و ممکن است نشان دهنده عفونت یا میکروب (مثل باکتری یا ویروس) یا حتی استرس باشد.

فعالیت شدید بدنی و ورزش سنگین ھم برای مدتی باعث بالا رفتن تعداد WBC در خون میگردد. بارداری و زایمان هم این مقدار را افزایش میدهند.

در برگه های آزمایش مختلف ممکن است به صورتهای مختلف Hg، HGBیا Hgb نوشته شود. همه این ها مخفف کلمه هموگلوبین میباشد که یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده گلبول های قرمز است و با اکسیژن ترکیب شده و آن را در خون حمل می کند.این ماده که در آن آهن به کار رفته، جایگاه های مختلفی برای ترکیب با اکسیژن دارد. هموگلوبین در جایی که اکسیژن زیاد وجود دارد با آن ترکیب میشود و در محیط کم اکسیژن، آن را آزاد میکند.اندازه گیری مقدارکلی هموگلوبین، به نوعی نشان دهنده تعداد گلبولهای قرمز است

مقادیر طبیعی: برای آقایان ١٤ تا ١٨ گرم در دسی لیتر و برای خانمها مقادیر ١٢ تا ١٦ گرم در دسی لیتر میباشد.

محدوده خطر: هموگلوبین زیر ٥ و بالای ٢٠ مقادیر خطرزا به حساب میآیند و حتما نیازمند رسیدگی فوری هستند

چه مواردی باعث کاهش یا افزایش هموگلوبین میشود؟

همان دلایلی که باعث کاهش گلبولهای قرمز می شوند، با تخریب هموگلوبین، مقدار آن را هم کم می کنند. کمخونی، خونریزی شدید، سرطان، سوءتغذیه، بیماری لوپوس، بیماریهای کلیوی و بزرگی طحال موجب کاهش هموگلوبین میشوند. مصرف آنتی بیوتیکها، آسپیرین و ایندومتاسین و همچنین داروهای ضدسرطان از مقدار هموگلوبین خون میکاهند اما مشکلات ریوی، سوختگی شدید، نارسایی مزمن ریه و از دست دادن زیاد آب بدن (دهیدراسیون ) مقدار این ماده حیاتی را افزایش میدهند. داروهای جنتامایسین و متیلدوپا هم میزان هموگلوبین را میافزایند.

نکته:

مقدار ھموگلوبین در بارداری کاھش مییابد، چون با اینکه خونسازی کمی بیشتر شده است، اما حجم مایع بدن و خون بالا رفته و مقدار کلی ھموگلوبین در ھر دسی لیتر کاھش مییابد.

زندگی در ارتفاعات ھم به خاطر نیاز بیشتر بدن به اکسیژن و کمبود اکسیژن محیط، باعث تولید بیشتر ھموگلوبین میشود

در طحال اغلب سلولھای پیر خون تخریب میشوند. بزرگ شدن طحال، یعنی تخریب بیشتر سلولھا که به دنبال آن کاھش گلبول ھای قرمز و ھموگلوبین رخ میدھد.

HCT (Hematocrit)

هماتوکریت یا HCT هم یکی از مقادیر اندازهگیری گلبول قرمز است. به طور کلی هِم به معنای آهن است و هر جا در هر کلمه ای آمد، حتما آن کلمه ارتباطی با گلبول قرمز دارد.هماتوکریت درصدی از حجم کل خون است که شامل گلبول های قرمز می باشد و با اندازه گیری قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمایش نسبت به کل ارتفاع خون اندازه گیری می شود.به خاطر بیماریها و شرایط مختلفی که میتوانند اندازه گیری هموگلوبین و گلبول قرمز را با اشکال مواجه کنند HCT هم اندازه گیری میشود تا به طور مستقیم نشان دهنده اندازه هموگلوبین و گلبول قرمز باشد. این عدد معمولا با درصد نشان داده میشود.

مقادیر طبیعی: ٤٢ تا ٥٢ درصد برای آقایان و ٣٧ تا ٤٧ درصد برای خانمها. در خانمهای باردار 33درصد بالاتر از طبیعی است

محدوده خطر: HCT بالاتر از ٦٠ درصد و پایین تر از ١٥ درصد

چه عواملی موجب کاهش یا افزایش HCT میگردد؟

شرایطی مثل پرکاری تیروئید، سیروز کبدی، نارسایی مغز استخوان و میلوم مولتیپل (Multiple myeloma ) نیز باعث کاهش هماتوکریت میشوند. از نظر دیگر سوختگی، اسهال شدید، بیماریهای انسدادی ریوی، از دست دادن زیاد آب بدن، تولید بیش از حد گلبول قرمز از عوامل افزایش دهنده ی HCT هستند.

نکته:

بیماریھایی که باعث به وجود آمدن شکلھای غیرطبیعی گلبول قرمز میشوند (مثل بیماری گلبول قرمز داسی شکل ) مقدار HCTرا تغییر میدهند.

وقتی مقدار گلبول سفید خیلی بالا باشد، بر مقدار HCT موثر است.

در صورت طبیعی بودن اندازه ھای گلبول قرمز، مقدار ھماتوکریت، سه برابر ھموگلوبین است.

ھماتوکریت را نباید بلافاصله بعد از خونریزی شدید اندازه گیری کرد

PLT(پلاکت ها)

پلاکتها، اجزای کوچک مسطحی هستند که در خون وجود دارند و از بقیه سلولهای خونی بسیار کوچک ترند. این ساختارها حاوی آنزیم هایی هستند که باعث انعقاد خون میشوند و وظیفه اصلی آنها جلوگیری از خونریزی و خارج شدن گلبول قرمز از داخل رگ است. علامت PLT در آزمایش خون نشان دهنده تعداد پلاکتها در هر میلی لیتر مکعب خون است و عدد مربوط به آن معمولا بزرگ ترین عدد برگه آزمایش خون است . غیر از کنترل انعقاد خون، از میزان پلاکت برای بررسی روند بهبود نارسایی مغز استخوان و بیماریهای خونی هم استفاده میشود.

مقادیر طبیعی: پلاکت بین ١٥٠ هزار تا ٤٠٠ هزار در هر میلیمترمکعب خون برای بزرگسالان طبیعی است. در نوزادان این مقدار کمی بیشتر است.

محدوده خطر: پلاکت زیر ٥٠ هزار یا بیشتر از یک میلیون غیر طبیعی و نیازمند توجه خاص است.

چه عواملی پلاکت را کاهش یا افزایش میدهد؟

بزرگ شدن طحال، خونریزی شدید و مصرف پلاکت، لوسمی یا سرطان خون، ترومبوسیتوپنی، انواع وراثتی کمبود پلاکت، انعقاد منتشر خون در داخل رگها، شیمی درمانی بعد از سرطان، عفونت و نارسایی مغز استخوان باعث کاهش پلاکت میشوند. عدم تولید پلاکت میتواند به خاطر مشکلات استخوانی نیز باشد .

بیماری آرتریت روماتویید، کمخونی فقر آهن، مشکلات بعد از برداشتن طحال، بعضی سرطانها و بیماریهای ژنتیکی خاص موجب افزایش مقدار پلاکت میگردد.

نکاتی در رابطه با پلاکت خون

ورزش شدید و قدرتی باعث افزایش میزان پلاکت میشود.

در ھنگام قاعدگی مقدار پلاکت خون کمی کاھش پیدا میکند.

قرصھای ضد بارداری باعث بالا رفتن مقدار پلاکت میشوند.

داروی استامینوفن پلاکت را کاھش میدھد.

اجزای دیگر آزمایش خون

به غیر از اجزای اصلی آزمایش خون مثل مقدار پلاکت، گلبول سفید و قرمز و هموگلوبین مقادیر دیگری مثل:

MCV یا mean corpuscular volume و MCH یا mean corpuscular hemoglobin وجود دارند که همه مربوط به گلبول قرمز و اندازه و شکل و مقدار هموگلوبین آن هستند. مقادیر متفاوت هر کدام از این ها میتواند نشان دهنده ی نوع خاصی از کم خونی باشد

چگونگی انجام آزمایش خون

آزمایش خون یکی از ساده ترین روشهای آزمایشی است. با پیشرفت تکنولوژی و وجود دستگاههای جدید معمولا پس از چند دقیقه می توان پاسخ این آزمایش را دریافت کرد. برای انجام این آزمایش حدود ٥ تا ٧ میلی لیتر از خون وریدی )سیاهرگی( لازم میباشد که معمولا آن را در یک لوله آزمایش که با ماده ضدانعقاد خون پوشیده شده است جمع آوری میکنند. برای ترکیب شدن بهتر ماده ضدانعقاد با خون، موقع خونگیری و کمی بعد از آن، لوله را تکان میدهند. در طی انجام آزمایش باید از هر اتفاقی که موجب تخریب سلولهای خونی میشود جلوگیری کرد. بعد از انجام آزمایش میبایست. مدتی روی محل خونگیری فشار آورد تا خون بند بیاید . در موارد کم خونی شدید هم، خونگیری برای انجام آزمایش خون مشکلی ایجاد نمیکند. برای کسانی که از سوزن یا مشاهده ی خون ترس دارند، باید تمهیدات ویژه در نظر گرفت. بهترین زمان برای انجام آزمایش خون صبح و در شرایط طبیعی بدن است. استرس، فعالیت بدنی شدید و یا خونریزی حاد میتواند نتایج آزمایش را کمی تغییر دهد.

به نقل از دکتر سید احسان بیکایی